گازهای سمی گروهی از مواد سمی هستند که در حرارت بصورت گاز باشند. مسمومیت هایی که توسط این گازها ایجاد می شود، در صورت عدم درمان بموقع ، منجر به مرگ فرد مسموم خواهند شد. این گازها تحت یک فرمول معین تجسس نمی شوند و برای تجسس هر یک از آنها روش بخصوصی باید بکار برد. گازهای سمی چون از راه تنفس وارد بدن می شوند، بسهولت وارد جریان خون می شوند و به فاصله چند ثانیه به مراکز عصبی می رسند و از اینجا ، اثر آنی و شدید بعضی از سموم گازی معلوم می گردد.
● مونوکسید کربن (CO)
مونوکسیدکربن گازی است بی رنگ ، بی بو و بی طعم و به همین مناسبت در تمام قسمت های هوا فوری پخش می شود. این گاز از احتراق ناقص زغال و مواد آلی تولید می شود. مونوکسیدکربن در خون با هموگلوبین ترکیب پایداری را تشکیل می دهد و در نتیجه ، اکسیژن رسانی به بافت های بدن کاهش یافته و در صورت مسمومیت شدید ، پس از تشنج مرگ فرا می رسد. در مسمومیت خفیف تر ، سردرد ، ضربان شدید شقیقه ها ، صدا کردن گوش، سرگیجه ، گاهی استفراغ و ضعف عمومی مشاهده می شود.
سپس اضطراب به شخص دست داده و مسموم سعی می کند که از جای خود بلند شده و از محیط آلوده فرار کند و این عمل خود باعث سرعت تنفس و در نتیجه شدت مسمومیت می گردد. تنفس مصنوعی ، استنشاق اکسیژن در مواقع شدید و تزریق هیپوسولفیت سدیم داخل وریدی ، مفید می باشد.
● دی اکسیدکربن (CO2)
گازی است بی رنگ ، بی بو ، با طعم کمی سوزاننده. این گاز در حقیقت سمی نیست و مقدار کم آن مراکز تنفسی را تحریک می کند. ولی وجود مقادیر زیادی از آن در هوا ، چون جای اکسیژن را می گیرد، بنابراین باعث ایجاد مسمومیت می شود. وجود گاز کربنیک در نوشابه های گازدار سمی نیست و قسمتی از آن ، از راه تنفس دفع می شود.
برای تعیین مقدار گاز کربنیک در هوا ، آن را از محلول هیدروکسیدباریم عبور می دهند و کربنات باریم حاصل را پس از خشک کردن ، وزن می کنند و بقیه هیدروکسیدباریم را با اسید اگزالیک تعیین مقدار می کنند.
● کلر
کلر گازی است زرد مایل به سبز ، در آب محلول است و بشدت مراکز تنفسی را تحریک می کند. در اثر ترکیب کلر با آب بافتهای بدن ، اسید هیدروکلریک و اکسیژن تولید می شود. وجود ۲.۵ میلی گرم از آن در هر لیتر هوا بسرعت کشنده است. در مسمومیت خیلی شدید ، مرگ پس از چند دقیقه با ادم ریوی فرا می رسد و اگر مسمومیت شدید نباشد، علایم تحریک مراکز تنفسی ، تنگی نفس ، کبودی اعضای بدن ، عرق سرد، خونریزی ریه ها و سپس مرگ ، مشاهده می شود.
در مسومیت کم ، مسموم را در هوای آزاد قرار می دهند. تنفس مصنوعی و استنشاق اکسیژن ممنوع می‌باشد. قهوه گرم و یا سایر مشروبات به بیمار می خورانند و برای جلوگیری از سرفه ، کوئین و برای تقویت قلب اوبائین یا دیژیتالین تزریق می کنند.
● کلرور کربونیل (COCl2)
فوسژن گازی است بی رنگ با بوی نافذ و شبیه بوی علف خشک. گازی است محرک و خفه کننده که سرفه ، ریز اشک و تنگی نفس ایجاد می کند. تقریبا ۲۰ برابر از کلر سمی تر است و از گازهای جنگی محسوب می شود. وجود ۰.۴۵ گرم در هر متر مکعب هوا به فاصله یک دقیقه کشنده می باشد. مسمومیت اتفاقی از آن ، در اطاقهای عمل وقتی که بخارات کلروفرم در مجاورت حرارت تبدیل به فوسژن می شوند یا در موقعی که تتراکلرید کربن بعنوان خاموش کننده آتش استفاده می شود، فسژن ازاد می شود.
● اسید سولفیدریک (H2S)
گازی است بی رنگ با بوی تخم مرغ گندیده. در مجاورت هوا با رنگ آبی مشتعل می شود و در آب محلول است. این گاز از راه تنفس سمی است و از راه خوراکی سمیتی ندارد. اگر به نسبت ۰.۰۵ در صد در هوا باشد قابل تحمل است. برای پیشگیری از مسومیت باید در فضایی که این گاز وجود دارد، تهویه هوا را کامل کرد و ماسک هایی را بکار برد که دارای زغال و مواد قلیایی باشد. در صورتی که مسمومیت شدید باشد، مرگ اتفاق می افتد.
در مسمومیت کم ، حالت تهوع ، استفراغ ، ناراحتی قلبی و کلیوی ، عوارض چشمی و ورم ملتحمه دردناک دیده می شود. تنفس مصنوعی و تجویز داروهای مقوی قلب از راههای درمان آن است.
● دی اکسید گوگرد (SO2)
گازی بی رنگ و بی بو ، خفه کننده و محرک سرفه و بسهولت به مایع تبدیل می شود. در اثر اکسیداسیون مواد گوگرددار ایجاد می شود و تولید مسمومیت می کند. وجود ۱.۷ ۱.۴ میلی گرم در هر لیتر هوا از آن به فاصله ۱ ۰.۵ ساعت کشنده است. در مسومیت حاد ، خفگی و کبود شدن انگشتان و لب ها مشاهده می‌شود. بیمار نمی تواند حرف بزند و در عمل بلع مشکل دارد. مرگ آنی ناشی از این گاز نادر است.
● اکسید نیترو (NO2)
گازی است اکسیدان که رنگ آن از زرد تا نارنجی خرمایی تغییر می کند. مسمومیت های زیادی در صنعت از آن مشاهده شده است. علایم مسمومیت حاصل از این گاز عبارتند از: سرفه ، عطش ، نبض سریع و نامنظم ، پایین آمدن فشار شریانی ، اغما و پس از ۴۸ ۲۴ ساعت ، مرگ اتفاق می افتد.
● سیانوژن (C2N2)
سیانوژن گازی است بی رنگ و خیلی سمی و محرک با بوی تند که کمی با بوی اسید سیانیدریک تفاوت دارد. سمیت آن ۴ مرتبه از اسیدسیانیدریک کمتر است. اگر مقدار این گاز زیاد باشد، مرگ آنی به فاصله ۳ ۲ دقیقه در اثر فلج شدن مراکز تنفسی و عضلات قلب و سنکوپ پیش می آید. اگر مقدار گاز کم باشد، حالت استفراغ ، سرگیجه و ضعف عمومی ایجاد می شود و به فاصله یک ساعت ، مسموم می میرد.