مقدمه :
از هر نوع كه باشند علاقمند به دستیابی و اثبات عملكرد صحیح زیست محیطی خود می باشند . آنها این ادعا را ازطریق كنترل تاثیر فعالیتها ، محصولات یا خدمات خویش بر محیط زیست با توجه به خط مشی و اهداف كلان زیست محیطی خود اثبات می نمایند . این كار در قالب قوانینی كه به طور روزافزون سخت گیرانه تر می شوند با بهره گیری از خط مشی های اقتصادی و سایر اقدامات در جهت افزایش حفاظت محیط زیست و گسترش توجه همه جانبه از سوی طرفهای ذینفع نسبت به موضوعات زیست محیطی و از جمله توسعه پایدار ، انجام می گیرد . استانداردهای مدیریت زیست محیطی به این منظور تهیه شده اند كه عناصر یك سیستم مدیریت زیست محیطی موثر را برای سازمانها فراهم نمایند تا بتوانند با سایر الزامات مدیریت ادغام شوند و سازمانها را در دستیابی به اهداف زیست محیطی و اقتصادی یاری نمایند .
این استاندارد الزامات یك چنین سیستم مدیریت زیست محیطی را مشخص می نماید و طوری نوشته شده است كه در تمام سازمانها از هر نوع و اندازه ای كاربرد داشته باشد و شرایط گوناگون جغرافیایی، فرهنگی و اجتماعی را نیز در برگیرد . موفقیت این سیستم به تعهد تمامی كاركنان در كلیه سطوح و امور سازمانی به خصوص مدیریت رده بالا بستگی دارد . چنین سیستمی سازمان را به ایجاد و ارزیابی كارآیی روشهای اجرایی برای تعیین خط مشی و اهداف كلان زیست محیطی ، دستیابی به انطباق با آنها و اثبات این انطباق به دیگران قادر می سازد .
هدف كلی این استاندارد ، پشتیبانی از حفاظت محیط زیست و پیشگیری از آلودگی است به طوری كه با نیازهای اجتماعی ، اقتصادی در تعامل باشد . این استاندارد فقط الزاماتی را بیان می دارد تا برای مقاصد گواهی كردن ، ثبت كردن و یا مقاصد خود اظهاری به طور عینی برای انجام ممیزی مورد استفاده قرار گیرد .
سازمانهایی كه نیاز به راهنمایی كلی تر درباره طیف وسیعی از موضوعات سیستم مدیریت زیست محیطی دارند بایستی به استاندارد ایران ایزو 14004 ( سیستمهای مدیریت زیست محیطی ـ راهنمایی های كلی درباره اصول ، سیستمها و فنون پشتیبانی ) مراجعه نمایند . پذیرش و اجرای طیفی از فنون مدیریت زیست محیطی به صورتی نظام یافته می تواند در جهت حصول نتایج بهینه برای تمام طرفهای ذینفع موثر باشد . با این همه ، پذیرش این استاندارد به خودی خود نتایج بهینه زیست محیطی را ضمانت نخواهد كرد. به منظور دستیابی به اهداف كلان زیست محیطی ، سیستم مدیریت زیست محیطی بایستی در موارد مقتضی و هرگاه از لحاظ اقتصادی توجیه پذیر باشد ، سازمانها را به بررسی اجرای بهترین فن آوری موجود تشویق نماید . به علاوه مقرون به صرفه بودن چنین فن آوری بایستی به طور كامل مد نظر قرار گیرد .
این استاندارد و استانداردهای سیستمهای مدیریت كیفیت سری ایران ـ ایزو 9000 دارای اصول سیستم مدیریت مشتركی هستند . سازمانها می توانند از یك سیستم مدیریت موجود سازگار با استانداردهای سری ایران ـ ایزو 9000 به عنوان پایه ای برای سیستم مدیریت زیست محیطی خود استفاده نمایند . باید توجه داشت كه كاربرد عناصر مختلف سیستم مدیریت ممكن است به جهت مقاصد متفاوت و طرفهای ذینفع مختلف ، باهم تفاوت داشته باشند . در حالی كه سیستم مدیریت كیفیت به نیازهای مشتری توجه دارد ، سیستمهای مدیریت زیست محیطی نیازهای طیف وسیعی از طرفهای ذینفع و نیازهای در حال تحول جامعه برای حفاظت محیط زیست را مد نظر قرار می دهد .
سیستمهای مدیریت زیست محیطی :
1 – دامنه كاربرد ( SCOPE ) :
این استاندارد الزاماتی را برای یك سیستم مدیریت زیست محیطی مشخص می نماید تا یك سازمان بتواند خط مشی و اهدافی را با در نظر گرفتن الزامات قانونی و اطلاعات راجع به پیامدهای بارز زیست محیطی تدوین نماید . كاربرد آن در خصوص آن دسته از جنبه های زیست محیطی است كه سازمان می تواند تحت كنترل داشته باشد و بتوان انتظار داشت كه بر آنها تاثیرگذار باشد این استاندارد خود بیانگر معیارهای عملكرد زیست محیطی خاصی نیست .
این استاندارد در مورد هر سازمانی كه مایل به اعمال موارد زیر باشد كاربرد دارد :
الف ) اجرا ، نگهداری و بهبود یك سیستم مدیریت زیست محیطی .
ب ) حصول اطمینان از انطباق با خط مشی زیست محیطی كه خود تعیین كرده است .
ج ) اثبات این انطباق به دیگران .
د ) درخواست گواهی / ثبت سیستم مدیریت زیست محیطی خود توسط یك سازمان برونی
ه ) تعیین انطباق با این استاندارد و اظهار آن توسط خود سازمان
تمام الزامات مندرج در این استاندارد به منظور لحاظ شدن در هر سیستم مدیریت زیست محیطی در نظر گرفته شده اند .گستره كاربرد آن به عواملی مانند خط مشی زیست محیطی سازمان ، ماهیت فعالیتهای آن و شرایطی كه در آن فعالیت می نماید بستگی دارد .
2 – استاندارد مرجع ( NORMATIVE REFRENCES ) :
در حال حاضر این استاندارد دارای استاندارد مرجعی نیست .
3 – تعاریف ( DEFINITIONS ) :
در این استاندارد اصطلاحات با تعاریف زیر به كار برده می شوند :
3-1- بهبود مستمر ( Continual Improvement ) :
فرآیند ارتقای سیستم مدیریت زیست محیطی برای دستیابی به بهبودهایی در عملكرد زیست محیطی كلی در راستای خط مشی زیست محیطی سازمان .
3-2- محیط زیست ( Environment ) :
محیطی شامل هوا ، آب ، خاك ، منابع طبیعی ، گیاهان ، جانوران ، انسان و روابط متقابل بین آنها كه سازمان در آن فعالیت می نماید .
یادآوری : محیط در این تعریف از درون یك سازمان تا سیستم جهانی را در بر می گیرد .
3-3- جنبه زیست محیطی ( Environmental Aspect ) :
بخشی از فعالیتها ، محصولات یا خدمات یك سازمان كه بتواند با محیط زیست تاثیر متقابل داشته باشد .
یادآوری : جنبه زیست محیطی بارز ، آن جنبه زیست محیطی است كه پیامد زیست محیطی بارزی داشته یا بتواند داشته باشد .
3-4- پیامد زیست محیطی ( Environmental Impact ) :
هر تغییری در محیط زیست ، اعم از نامطلوب یا مفید كه تمام یا بخشی از آن ناشی از فعالیتها، محصولات یا خدمات یك سازمان باشد .
3-5- سیستم مدیریت زیست محیطی ( Environmental Management System ) :
بخشی از كل سیستم مدیریت كه شامل ساختار سازمانی ، فعالیتهای طرح ریزی ، مسئولیتها ، اعمال ، روشها ، فرآیندها و منابع برای تهیه ، اجرا ، حصول ، بازنگری و حفظ خط مشی زیست محیطی است.
3-6- ممیزی سیستم مدیریت زیست محیطی ( Environmental Management System Audit ) :
فرآیند تصدیق نظام یافته ( سیستماتیك ) و مدون برای یافتن و ارزیابی شواهد به طور عینی به منظور تعیین اینكه آیا سیستم مدیریت زیست محیطی سازمان با معیارهای تعیین شده توسط سازمان برای ممیزی سیستم مدیریت زیست محیطی انطباق دارد یا نه و اعلام نتایج این فرآیند به مدیریت .
3-7- هدف كلان زیست محیطی ( Environmental Objective ) :
هدف زیست محیطی فراگیر ، برگرفته از خط مشی زیست محیطی ، كه یك سازمان خود را مقید به حصول آن می داند و حتی المقدور به صورت كمی بیان می گردد .
3-8- عملكرد زیست محیطی ( Environmental Performance ) :
نتایج قابل اندازه گیری سیستم مدیریت زیست محیطی ، مربوط به كنترل جنبه های زیست محیطی توسط یك سازمان ، بر مبنای خط مشی ، اهداف كلان و اهداف خرد زیست محیطی آن .
3-9- خط مشی زیست محیطی ( Environmental Policy ) :
بیانیه اعلام شده توسط سازمان راجع به مقاصد و اصول آن در رابطه با عملكرد زیست محیطی كلی سازمان كه چارچوبی برای اقدام و برای تعیین اهداف كلان و اهداف خرد زیست محیطی آن به دست می دهد .
3-10- هدف خرد زیست محیطی ( Environmental Target ) :
الزام عملكردی تفصیلی حتی المقدور به صورت كمی بیان شده و قابل اعمال در سازمان یا بخشهایی از آن كه از اهداف كلان زیست محیطی برگرفته می شود و لازم است به منظور دستیابی به آن اهداف كلان ، تعیین و برآورده شود .
3-11- طرف ذینفع ( Interested Party ) :
فرد یا گروهی كه به عملكرد زیست محیطی یك سازمان مربوط می باشد یا از آن تاثیر می پذیرد .
3-12- سازمان ( Organization ) :
شركت ، بنگاه ، اداره ، مجتمع كاری ، نهاد مسئول یا موسسه ، یا بخش یا تركیبی از آنها ، اعم از ثبت شده یا نشده ، دولتی ، عمومی یا خصوصی كه دارای وظایف و تشكیلات اداری خاص خود باشد .
یادآوری : در سازمانهایی كه بیش از یك واحد كاری دارند هر كدام از واحدهای كاری را می توان یك سازمان تلقی كرد .
3-13- پیشگیری از آلودگی ( Prevention of Pollution ) :
استفاده از فرآیندها ، روشهای كاری ، مواد یا محصولاتی كه موجب اجتناب ، كاهش یا كنترل آلودگی شود و می تواند شامل بازگردانی ، تصفیه ، تغییر فرآیند ، مكانیزمهای كنترل ، استفاده كارا از منابع و جایگزینی مواد باشد .
یادآوری : منافع بالقوه پیشگیری از آلودگی شامل كاهش پیامدهای نامطلوب زیست محیطی ، بهبود كارآیی و كاهش هزینه ها می شود .
...................
(برای مطالعه ادامه این مطلب ، فایل پیوست را دانلود نمایید.)