آدمی برای آنكه به طرز بهنجاری به كار و كوشش بپردازد بایستی كمی استرس احساس كند. برانگیختگی هیجانی ملایم آدمها را در جریان اجرای كاری كه برعهده دارندهوشیار نگه می دارد. آدمی هنگام روبرو شدن با استرس به آن دسته از الگوهای رفتاری روی می آورد كه پیش از آن برایش كارایی نداشته است. به عنوان مثال، یك آدم محتاطممكن است محتاطتر هم بشود و سرانجام به كلی كناره بگیرد و یك آدم پرخاشگر ممكن است كنترل خود را از دست بدهد و بی مهابا همه چیز را در هم بكوبد. اعتقاد بر این است كه بیماریهایی مانند حساسیتها، سردردهای میگرنی، فشار خون، ناراحتیهای قلبی، زخمهای گوارشی با فشار هیجانی ارتباط دارند. عموم مردم بیشتر وقت مفید خود را درمحیط كار می گذرانند به همین دلیل شرایط محیط كار اهمیت بسیاری در تامین سلامت جسمانی و روانی آنها دارد و به اختصار برخی از عوامل كه تاثیر زیادی در ایجاد استرس ناشی از كار دارند در ذیل ذكر گردیده است :
شرایط كاری، تراكم كاری، ابهام نقش، تعارض شغلی، مسئولیت، روابط با مافوق، روابط با زیردستان، روابط باهمكاران، عدم امنیت شغلی.
شرایط كاری
عواملی چون شرایط نامطلوب كاری، تندكاركردن، تلاش طاقت فرسای فیزیكی، ساعات بسیاری را در محیط كار گذراندن و پركاری مفرط، موجب اختلال در سلامت روانی می شود. كار خسته كننده و تكراری و محیط نامطلوب فیزیكی و روانی ازجمله :سروكار داشتن با افراد تندخو و همكاران پرخاشگر علاوه بر اختلال سلامت روانی موجب كاهش سلامت جسمانی نیز می شود این افراد زودتر و بیشتر از افراد دیگر به بیماری مبتلا می شوند و دیرتر بهبود می یابند.
تراكم كاری
بعضی افراد زمانی كه خیلی نزدیك با دیگران كار می كنند احساس ناراحتی می كننددر حالی كه اگر عده ای در كنار بقیه كار نكنند احساس تنهایی می كنند. درهر حالت تراكم كاری (مثبت یا منفی ) می تواند باعث ایجاد استرس گردد.
ابهام نقش
اگر شخص اطلاع كافی از شغل و كاری كه به عهده گرفته نداشته باشد بدین معنی كه اهداف كاری وی چنانچه باید و شاید واضح و صریح نباشد و او نتواند با این اهداف وانتظارات خود، همكاران و مسئولیتهای محوله ارتباط درستی برقرار سازد، این حالت موجب بروز افسردگی، كاهش اعتماد به نفس، عدم احساس رضایت از وضع زندگی،عدم رضایت شغلی و كاهش انگیزه شغلی می شود.
تعارض شغلی
اگر شخص در محیط كار خود با وظایف یا نیازهایی مواجه شود كه واقعا علاقه ای نسبت به انجام آنها نداشته و یا اینكه قبلا تصوری از انجام آن كارها در ذهن نداشته باشد.متداولترین مورد در این زمینه هنگامی دیده می شود كه فرد بین دو گروه مختلف كه دوخواست و دو هدف متفاوت دارند واقع شود و به دو سو كشیده شود و یا در شرایطی قرار گیرد كه بین خواسته ها و انتظاراتی كه از و می رود تعارض وجود داشته باشد. افرادی كه به مشاغل اداری و تخصصی اشتغال دارند بیشتر از بقیه در معرض این فشارها قرارداشته و آسیب پذیرترند.
مسئولیت
موجب استرس است و به نحو چشمگیری به افسردگی، اضطراب و روانپریشی منجر می شود. هرچه میزان مسئولیت فرد در مقابل دیگران بیشتر شود وی باید دقت وزمان بیشتری را در واكنش و برخورد با سایرین صرف كند و درنتیجه استرس نیز بیشترخواهدشد. مسئولیت افراد به میزان قابل توجهی با سیگاركشیدن، فشارخون و میزان كلسترول خون در ارتباط است. خطر ابتلا به بیماریهای مختلف جسمانی و روانی به افرادی كه مسئولیتی را درقبال اشیا برعهده دارند به مراتب كمتر است.
روابط با مافوق
در شرایطی كه كاركنان رئیس خود را فردی با فكر و ملاحظه كار احساس می كنندروابط دوستانه ای ایجاد می شود كه براساس اعتماد متقابل، احترام و صمیمیت بوده،موجب عدم بروز استرس بر كاركنان خواهدشد. كاركنانی كه احساس كنند رئیس مراعات آنها را نمی كند و نسبت به منافع آنها بی تفاوت است تحت استرس بوده و بیشتر درمعرض اختلال روانی هستند.
روابط با زیردستان
دعوت به تقسیم كار و مشاركت می تواند در برخی از مدیران موجب بروز استرس ازجمله احساس تنفر و اضطراب گردد. برخی از عوامل در بروز این پدیده سهیم هستند كه مهمترین آنها عبارتند از:
1. ناهماهنگی و ناهمسانی توانائیهای فردی با توقعاتی كه از او می رود،
2. ممكن است وی در معرض تعارض روانی قرار گیرد مثلا در جزیی ترین كارها دخالت كند و هم انتظار مشاركت و تقسیم كار داشته باشد،
3. ممكن است زیردستان و افرادی كه او ریاست آنها را عهده دار است از همكاری ومشاركت در امور خودداری كنند.
روابط با همكاران
نبودن روابط خوب بین همكاران عامل اساسی و محور بی اعتمادی، عدم صمیمیت و رقابت ناسالم یكی از عوامل مهم موجد استرس است. روابط خوب و سالم می تواندعلاوه بر سلامت روانی باعث تعادل میزان كورتیزول (هورمون مهم بدن كه نقش اساسی در تسریع بهبود آسیب دیدگی دارد) كاهش فشار خون و میزان مصرف دخانیات گردد.
عدم امنیت شغلی
در شرایط فعلی دنیا هیچ شغلی دائمی نیست و حفظ شغل و بقا آن بستگی به میزان فعالیت خود فرد دارد ولی عدم آگاهی از این موضوع موجب ترس از كنار گذاشته شدن (لغو یا اتمام قرارداد موقت ) و بازنشستگی یكی از فشارهای روانی است. چنین حالتی موجب می شود فرد قبل از آنكه به طور طبیعی از كار بازنشسته شود احساس فرسودگی وكسالت روحی كند. ترس از تنزل مقام یا كنار گذاشته شدن در افرادی كه می دانند به مدارج بالا و بالاترین سطح پیشرفت در كار خود رسیده اند بسیار شدیدتر است. این افراد به پركاری می پردازند تا همچنان خود را در اوج نگه دارند و درعین حال می كوشند عدم احساس امنیت شغلی را مخفی كنند و بدین ترتیب بیش از پیش درمعرض استرس قرارمی گیرند.
نشانه های استرس شغلی
عبارتند از: نشانه های روانی، نشانه های جسمانی و نشانه های رفتاری.
نشانه های روانی : نارضایتی - افسردگی - اضطراب - ملامت - احساس ناكامی - انزوا و بیزاری
نشانه های جسمانی : مشكل تر می توان تشخیص داد مانند: سردرد، بیماریهای قلبی وعروقی و انواع آلرژیها، اختلال درخواب و ناراحتیهای تنفسی را می توان نام برد.
نشانه های رفتاری : كه خود بر دو نوع است : نشانه های رفتاری فردی مانند خودداری ازكاركردن، مصرف روزافزون دارو، پرخوری و یا بی اشتهایی، رفتار ستیزه جویانه در برابرخانواده. به طوركلی نشانه های رفتاری پیامدش به سازمان یا تشكیلات اداری برمی گرددازجمله غیبت از كار، رهاكردن شغل، افزایش حوادث ناشی از كار و فقدان بهره وری.
به طور خلاصه، استرس شغلی را می توان با توجه به نشانه هایی كه در فرد ظاهر می شوند مانند زخم معده، خلق وخوی افسرده یا دشمنی و عنادورزی مشاهده كرد و همچنین استرس را می توان با ملاحظه عملكرد فرد در محیط كار مانند غیبت از كار یا ازدست دادن بهره وری تشخیص داد.
(متن این مطلب 15 صفحه می باشد. برای مطالعه متن کامل، فایل پیوست این پست را دریافت نمایید.)