روشنایی در محیط کار

مقدمه :

پیشرفت صنایع، ازدیاد واحدهای صنعتی و تولیدی و نیاز روزافزون به بازده بیشتر صنایع برای تامین نیازهای مصرف كنندگان ایجاب می كند كه كار بیشتر در محیط های بسته در مدت شب و روز ادامه داشته باشد. بنابراین استفاده از نور مصنوعی بتدریج توسعه یافته است. امروزه مسئله روشنایی برای كارگاههای بزرگ صنعتی اهمیتی ویژه یافته است. زیرا كمبود روشنایی در محیط كار افزون بر ایجاد خستگی اعصاب، آسیب های دیگری به سلامت كارگر وارد می آورد. این در حالی است که طبق آماری که در همایش گرامیداشت روز جهانی بهداشت حرفه ای و سالروز جهانی کارگر در سال 1387 ارائه گردید، 11% کارگاهها فاقد روشنایی مناسب می باشند.

بی گمان مهم ترین حس انسان، بینایی است و چشم انسان همانقدر كه عضو خارق‌العاده و شگفت‌انگیز است، به همان اندازه نیز ظریف و بی‌پناه و آسیب‌پذیر میباشد. بنابراین در هنگام كار یا هر جای دیگری باید از آن محافظت نمود. به این دلیل روشنایی و كاربرد اصول فنی در روشنایی اهمیت زیادی دارد. روشنایی رضایت بخش به راحتی و آسایش انسان كمك می كند و بازده كار را بالا می برد و با كاهش حوادث ناشی از نور غیر كافی، به ایمنی كمك بسیار می كند.

ناراحتی‌های چشمی اكثراً‌ در ساعات كار اتفاق افتاده و ناشی از علل گوناگون می‌باشد. این صدمات ممكن است ناشی از ازدیاد نور، كمبود نور، پرتاب ذرات، تاثیر مواد سمی، اشعه ایكس یا سایر تشعشعات یونیزان و حرارت باشد.

ویژگی های روشنایی رضایت بخش عبارتند از:

• نور کافی باشد.
• نور از نظر توزیع فرکانس مطلوب باشد.
• درخشندگی سطوح سبب خیرگی  نشود.
• سایه های مزاحم موجود نباشد.

تامین نور كافی و مناسب در محل كار موجب می‌شود كه:

• میل و رغبت به كار در كارگر افزایش یابد.
• دقت عمل در كار بیشتر شود.
• راندمان و نتیجه كار افزوده گردد.
• سلامت چشم و قدرت بینایی كارگر محفوظ مانده و خستگی اعصاب كمتر شود.
• كار، بهتر،‌ راحت تر و دقیق‌تر انجام شود.
• از میزان حوادث حین كار كاسته گردد.

تعریف نور:

نور از نقطه نظر فیزیکی به عنوان قسمتی از یک طیف الکترومغنا طیسی تلقی می شود که بین طول موج های 380 تا 780 نانومتر قرار دارد.

تعریف روشنایی:

انجمن مهندسان روشنایی واژه روشنایی را به عنوان انرژی تشعشعی ارزیابی شده بوسیله چشم تعریف کرده اند.

مزایای روشنایی صنعتی مناسب مطابق شکل شماره 1 می باشد. (موجود در فایل پیوست)

منابع نور:

برای روشنایی كارگاهها از دو منبع نور طبیعی و نور مصنوعی می‌توان استفاده نمود.

در حالت کلی به دلایل زیر استفاده از روشنایی مصنوعی بر طبیعی برتری دارد:

-میزان نور طبیعی دایم در حال تغییر است.

-استفاده درست از نور طبیعی بستگی به طرز و محل نصب پنجره دارد.

-شدت و ضعف نور طبیعی قابل کنترل نیست.

روشنایی طبیعی:

نور خورشید سالم‌ترین و ارزان‌ترین وسیله روشنایی و یكی از منابع مهم تامین انرژی نورانی می‌باشد.

به منظور استفاده بهتر و صحیح‌تر از روشنایی روز بایستی به نكات زیر توجه نمود:

• در سطوح مساوی، پنجره های بلند از پنجره های عریض بهتر است.
• فاصله بین میز کار و پنجره نباید از فاصله دو برابر ارتفاع پنجره ها تجاوز کند.
• در صورتی كه كارگاه یا محل كار بزرگ باشد و پنجره‌های آن برای رساندن نور به همه قسمتها كافی نباشد باید در قسمتهایی از سقف از پوشش شیشه‌ای استفاده شود.
• برای جلوگیری از تابش مستقیم نور خورشید در تابستان بهتر است بالای پنجره‌ها سایبان داشته باشد.
• برای استفاده بیشتر از نور آفتاب باید سقف كارگاه و دیگر سطوح منعكس كننده نور به رنگ روشن بوده تا نور را بهتر منعكس كند.
• پنجره ها باید به نحوی نصب گردند که شیشه ها از ایجاد خیرگی و تابش نور مستقیم به چشم ها جلوگیری کند.
• برای اینكه نور كافی به محل كار برسد بایستی با توجه به نوع كار، تابش نور و آفتابی بودن محل، مجموع سطوح پنجره ها و یا سقف شیشه‌ای كارگاه متناسب با مساحت كف كارگاه باشد. موثرترین مساحت سطح شیشه نسبت به کف گارگاه مطابق جدول شماره 1 می باشد.

جدول 1 - موثرترین مساحت سطح شیشه نسبت به کف گارگاه بر حسب نوع کار

روشنایی مصنوعی:

در طرح روشنایی مصنوعی برای محیط كار این نكات باید مورد توجه قرار گیرد:

• نور حاصله از منابع روشنایی باید تا حدامكان به روشنایی روز نزدیك باشد.
• سقف و قسمت بالایی دیوارها معمولاً به منظور افزایش راندمان روشنایی وارده از پنجره ها به رنگ روشن و قسمت پایین دیوارها برای ایجاد شرایط آسایش به رنگ تیره رنگ آمیزی میشوند.
• مقدار نور حاصله از منابع روشنایی باید ثابت و به اندازه كافی بوده و بر كلیه سطوح محیط كار به طور یكنواخت توزیع شود تا از بوجود آمدن سایه و زوایای تاریك جلوگیری شود.
• تعمیر و سرویس به موقع منابع روشنایی
• تمیز و پاك نمودن نورگیرها به طور مرتب
• در مورد میزان نور برای كارگاههای مختلف جدول شماره 2 می‌تواند راهنمای مناسبی باشد:

جدول 2 – میزان روشنایی مطلوب بر حسب نوع کار